Niels van Spaendonck, kunstenaar
This blogpost is a write-up of some internet research I did on Niels van Spaendonck after buying her etching "Ampullen". The original write-up is in Dutch, but if you're curious and can't understand Dutch, just use your browser-native translation functionality or throw this post in GoogleTranslate. Machine translation is pretty decent nowadays. :)
Ik heb onlangs de ets/aquatint "Ampullen" van Niels van Spaendonck gekocht. Hij hing in een chaotische kringloopwinkel en viel bijna niet op tussen alle zooi, maar de zachte structuur van de ets fascineerde me. Ik kon bij thuiskomst erg weinig over deze kunstenaar vinden, dus ik heb wat online onderzoek gedaan en hieronder verzameld wat ik kon vinden.
Over Niels van Spaendonck
Allereerst: Niels van Spaendonck is een vrouw. Niels is een afkorting van Reinilda.
Reinilda Carola Anna Maria Dolk (‘Niels’) geb. Leiden 27 augustus 1910. Woonde en werkte in Leiden, Rijswijk, Den Haag; thans in Tilburg. Huwde 31-7-1939 te Tilburg met E. A. J. A. M. van Spaendonck. Leerlinge van de Akademie v. B.K. in Den Haag, etsles van R. van Rossem en lessen van W. van Leusden; later avondcursussen op de Bredase Akademie ‘St. Joost’. Schildert portretten, tekent (pen) en etst naar vrije verbeelding. Verkreeg een prijs voor portretschilderen onder de leden van ‘Kunstliefde’ te Utrecht, waar zij lid van is.
Bron: Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950 van Pieter Scheen (1969), gepubliceerd op Ensie.nl.
De achternaam van Niels van Spaendonck is nogal verwarrend, en dat komt omdat ze trouwde met een familielid! Haar moeder was Aloysia ("Louise", "Louisa" of "Wies") van Spaendonck en haar vader's achternaam was Dolk.
Aloysia Christina Vincentius Maria van Spaendonck (‘Louise’) geb. Tilburg 15 juli 1888, overl. Tilburg 14 december 1967. Huwde 27-11-1908 aldaar met H. C. M. Dolk, van wie 14-3-1925 in Den Haag gescheiden. Moeder van de schilderes R. C. A. M. Dolk. Woonde en werkte in Tilburg, Leiden, Rijswijk (Z.H.), Den Haag en Tilburg. Leerlinge van Ch. L. P. Zilcken. Schilderde en aquarelleerde stillevens, bloemen en portretten. Exposeerde in Den Haag. Leiden en Tilburg.
Bron: Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950 van Pieter Scheen (1969), gepubliceerd op Ensie.nl.
Niels huwde op 31 juli 1939 met Eduardus Andreas Josephus Antonius Maria van Spaendonck uit Tilburg. Dat was een achterneef uit Tilburg met dezelfde achternaam als haar moeder.
Stamboom Niels van Spaendonck:
- Reinilda Carola Anna Maria Dolk was een kind van Henricus Carolus Marie Dolk en Aloysia Christina Vincentius Maria van Spaendonck
- Aloysia Christina Vincentius Maria van Spaendonck was een kind van Carolus Gerardus Joseph Maria van Spaendonck en Anna Maria Francisca Houben
- Carolus Gerardus Joseph Maria was een kind van Andreas Josephus van Spaendonck en Maria Rosalia Janssens
Stamboom Eduard van Spaendonck (echtgenoot van Niels):
- Mr. Eduardus Andreas Josephus Antonius Maria van Spaendonck was een kind van Eduardus Antonius Maria van Spaendonck en Ludovica Antonia Maria Mutsaers
- Eduardus Antonius Maria was een kind van Andreas Josephus van Spaendonck en Maria Rosalia Janssens
Bovenstaande gegevens komen uit Stamboom Driessen op Genealogieonline.nl. Online stambonen zijn niet altijd de meest betrouwbare informatiebron, maar de gegevens komen overeen met wat ik elders heb gevonden.
Eduardus van Spaendonck werkte als notaris, en commissaris bij de Tilburgsche Waterleiding Maatschappij en de Tilburgsche Spaarbank. Zijn aktetas is Brabants materieel erfgoed! Meer informatie over zijn leven vind je bij Brabants Erfgoed of Stadsmuseum Tilburg.
Niels van Spaendonck overleed op 27-10-2002. Ze ligt begraven in Tilburg, samen met haar echtgenoot. Bron: Begraafplaats Heike Tilburg
Lijst van kunstwerken
Het oudste werk dat ik online heb kunnen vinden is uit 1972, toen was Niels van Spaendonck ongeveer 62 jaar oud. Hier is de lijst van alle werken die online staan in chronologische volgorde:
Man en vrouw in tuin (1972) Bron: kunstveiling.nl
Klanken (1973) Bron: kunstveiling.nl
Dansende vrouw (1974) Bron: gecachete advertentie op Marktplaats.nl
Tussen takjes (1975) Bron: Museum Van Bommel Van Dam
Oude tekens (1975) Bron: Museum Van Bommel Van Dam
Fantasiefiguren (?) (1975) Bron: Kunstveiling.nl
De koning danst (1977) Bron: Stichting Heden
Winterlandschap (1978) Bron: Museum Van Bommel Van Dam
Boompjes (1978) Bron: kunstveiling.nl
In het bos (1979) Bron: Stichting Kunstcollectie Essent + Enexis
Wording (1979) Bron: kunstveiling.nl
Ampullen (1980) Bron: mijn eigen collectie en kunstveiling.be
De geest uit de fles (1980)
Bron: Stichting Kunstcollectie Essent + Enexis
Muzische sfeer (1980)
Bron: artpeers.de
Stilleven (1983)
Bron: Museum Van Bommel Van Dam
Stilleven in de schemering (1983)
Bron: Museum Van Bommel Van Dam
Hemelse boodschap (jaar onbekend)
Bron: gecachete advertentie op Marktplaats.nl
Familie
De familie Van Spaendonck is een familie uit de gegoede burgerij uit Tilburg die ook veel kunstenaars heeft voortgebracht. De beroemdste kunstenaar uit deze grote familie is Gerardus van Spaendonck, die aan het hof van koning Louis XVI van Frankrijk werkte als bloemschilder en miniatuurschilder. Een van zijn bloemstillevens hangt in het Rijksmuseum. Het Parool schreef in 2018 een artikel over deze aanwinst. Gerard kreeg geen kinderen, dus Niels van Spaendonck is geen directe afstammeling van hem.
In 2010 was er een gezamelijke tentoonstelling van actieve kunstenaars uit de familie Van Spaendonck in Tilburg. In de Trouw van 3 mei 2010 staat een leuk interview met drie van de exposerende familieleden: Els van Spaendonck, Marie-Colette van Spaendonck en Joris van Spaendonck.
[...] Ruim twintig Van Spaendoncken exposeren in het Duvelhok, een oud fabriekspand in het centrum van Tilburg. Ze stammen uit een familie van welgestelde Tilburgers, die ooit haar kapitaal vergaarde in de wollenstoffenindustrie Daarnaast is de familie al eeuwenlang artistiek. In het Duvelhok hangen kunstwerken van de laatste generatie. De diversiteit is groot: er hangt werk van bejaarde Van Spaendoncken naast tekeningen die een 17-jarige Van Spaendonck maakte op school. Opvallende metalen sculpturen, stillevens van boeken en schilderijen, van mensfiguren met enorme open monden delen de ruimte. Een enorm bloedend hart, uitgevoerd in wol, hangt in een hoek. [...] De familie verwijst graag naar de afstamming van Gerard en Cornelis van Spaendonck: gerenommeerde kunstenaars uit de achttiende eeuw. Gerard schopte het tot hofschilder van de Franse koning Lodewijk XVI. Zijn werk hangt in het Louvre in Parijs. „Ze hadden beiden geen kinderen”, zegt Joris. „Dat heeft een oom van me ooit verteld.”Toch zit kunst ook deze tak van de familie in het bloed, zegt Marie-Colette. Zijzelf groeide op zonder haar kunstminnende Van Spaendonck-vader, die omkwam in de oorlog. Het was niet haar opvoeding die haar aanzette tot beeldhouwen en later tot fotograferen. Haar moeder had er niets mee. „Het is een drang, ik moet me bezighouden met wat mooi is, dingen betekenis geven”, zegt ze. Alle Van Spaendoncken delen dat gevoel voor esthetiek, denkt Marie-Colette, ook de niet-kunstenaars. „Het huis van mijn grootmoeder was prachtig ingericht. Alle dingen waren in balans.”
Tentoonstellingen
Artindex.nl heeft een uitgebreide lijst van publicaties en tentoonstellingen van Niels van Spaendonck. Hieronder noem ik de dingen die ik d.m.v. het internet kon verifieren, op chronologische volgorde:
Uit de Leidse Courant van maandag 23 juni 1969:
Galerie de Sfinx, O.Z. Vooburgwal 241, Amsterdam, exposeert tot zondag 6 juli (1969) schilderijen en grafiek van Niels van Spaendonck
Uit th berichten 34, 12e jaargang, 15 mei 1970:
Agenda: Tentoonstellingen: Galerie Willy Schoots: Niels van Spaendonck, grafiek en tekeningen
Volgens het RKD:
Niels van Spaendonck exposeert in de Schouwburg - Galerie grafiek; Schouwburg Tilburg; 1972-04-14 tot 1972-05-04
Uit het Limburgs dagblad 16-01-1973:
Bonnefantenmuseum: Schilderijen, etsen van Willem van Leusden, etsen van Niels van Spaendonck, tm 28 januari van 10 tot 12 en van 14 tot 17 uur, zaterdags en zondags van 14 tot 17 uur.
Van het Utrechts Archief, in 777-1: Schilder- en tekenkundig genootschap Kunstliefde te Utrecht:
"2. Lijst van gehouden tentoonstellingen over 1807-1977: 1971: "Vrouwen van Kunstliefde", werk van Ton Diekstra, A.L. Boellaard van Heeckeren, Emmy Eerdmans, Antoinette Gispen, Charlotte Groen, Jo de Recht, N. van Spaendonck-Dolk, Eka Thoden van Velzen en Plony van Zuylen, 27 november-18 december. 1974: Grafiek van Niels van Spaendonck, en beeldhouwwerk van Joep Faddegon, 12 januari-3 februari.
Uit Leidse courant 13 mei 1977:
Exposities: De Plataan (stationsstraat zoetermeer) Niels van Spaendonck tm 28 mei werkdagen 13.30-17, vrij 19-21.
Van de website van Eka Thoden:
Utrecht, “Kunstliefde”, duo-tentoonstelling met Niels van Spaendonck, 1978
Uit het cultureel supplement van NRC handelsblad van 19 april 1985:
Putten Gem[eente] Huis: Niels van Spaendonck e.a., tot 5 mei.
Veilingen
In de context van veilingen kwam ik Niels van Spaendonck maar twee keer tegen:
Catalogus van Veilinghuis Peerdeman voor zondag 9 maart 2014:
Niels van Spaendonck (1910), zes kleurenetsen, allen gesigneerd en gedateerd '82, '83 en '84 - Niet verkocht
Catalogus van het Zeeuws Veilinghuis van mei 2025, en een kopie op Invaluable.com:
Isaac Israels (1865-1934) 'Self portrait in his studio', ca. 1931, signed lower left (in the painting on the easel), oil on panel. H. 26.5 cm. W. 35 cm. Provenance: Louise Dolk-van Spaendonck, a painter who was friends with Isaac Israels (Israels probably gave the painting to her); Reinilda van Spaendonck-Dolk, better known as Niels van Spaendonck (also a painter); thence by descent. See 'Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950' by Pieter Scheen, volume MZ, 1970, p. 373 for more information about Louise Dolk-van Spaendonck.
Collecties
Er bevinden zich 5 werken van Niels van Spaendonck in de collectie van Museum Van Bommel Van Dam: "tussen takjes", "stilleven", "stilleven in de schemering", "winterlandschap", "oude tekens". Bron: Museum Van Bommel Van Dam
Stichting kunstcollectie Essent-Enexis heeft "In het bos" en "De geest uit de fles". Bron: Stichting kunstcollectie Essent-Enexis
Stichting Heden, een kunstuitleen in Den Haag, heeft "De koning danst". Bron: Stichting Heden
Stichting Océ Kunstbezit heeft volgens ARTindex Lexicon Online ook werk van Niels van Spaendonck, maar ik kon niet vinden welke.